Ludzie listy piszą... Tragiczne losy rodziny Sterling z Gardei

     Od czasu kiedy założyłem swojego bloga o historii Kwidzyna (dawniej Marienwerder), zaczęły do mnie napływać prywatne wiadomości. Nie licząc listów od swoich wcześniejszych znajomych napisało do mnie kilkanaście osób i kilka instytucji z   Polski oraz Europy. Kilka osób mnie nawet odwiedziło, ale o tym innym razem. Większość była pod wrażeniem mojej strony i mojego zamiłowania do kolekcjonowania starych pamiątek oraz odkrywania historii Naszego pięknego miasta, którym jest Kwidzyn. W listach tych zazwyczaj proszono mnie o pomoc w ustaleniu jakichkolwiek informacji o krewnych mieszkających w Marienwerder i okolicy. Z miłą chęcią to czyniłem i czynię nadal. Wydaję mi się, że w pewnym stopniu pomogłem lub mogę jeszcze pomóc w niektórych przypadkach. W zamian otrzymuję informacje na temat rodzin oraz prywatne zdjęcia rodzinne. Sprawia mi to wiele radości gdyż odkrywanie nieznanych jeszcze nikomu faktów jest dla mnie osobiście wielkim natchnieniem do dalszych działań …

     

    Jednym z wielu listów, które otrzymałem jest list od Pana Piotra Rogowskiego z Krakowa. Napisał mi w nim o niezwykłej, a zarazem bardzo wzruszającej historii swojej Mamy i jej najbliższych. Za zgodą Pana Piotra mogę go Wam przedstawić na swoim blogu.  

    (...) Mój dziadek Paul Sterling urodził się 2.3.1914 r w Gross Ludwigsdorf (obecnie Elbląg). W październiku 1936 roku poślubił w Garnsee moją Babcię: Helene Golembiewski ur. 31.3.1917 roku w Niederzehren (obecnie Czarne Dolne). 21.3.1937 roku urodził im się syn Horst, a 31.3.1939 córka Ruth (moja mama)

Rodzina Sterling

Helene (babcia), Ruth (mama), Horst (wujek), 
Paul (dziadek)

                     źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

    Mieszkali w Garnsee przy ul.Wolności 1 (Inzelstrasse 1). Ulica ta do dziś ma nazwę Wolności. Mieszkali w pierwszym domu z brzegu, tuż obok kościoła. Widać to na zdjęciach zrobionych w 1990 roku, gdy mama pojechała odszukać grób swej mamy. Mój dziadek miał przyrodnią siostrę: Ursula Poszler z domu Janke ur.14.09.1927 roku w Gross Falkenau. Mieszkała w Wedel (okolice Hamburga) Zmarła po roku 1990. Dziadek Paul miał rodzonego brata Emanuela, który przeżył wojnę, ale zmarł nim mama odnalazła brata. 

Ursula  Poszler

siostra Paula (dziadka)

źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Fotografia ślubna

1 - prababcia

2 - babcia Helene

                     źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Fotografia ślubna

Nr 1 - babcia Helene

                     źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Babcia, mama i wujek

                    źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Babcia, mama i wujek

                     źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Ciocia mamy - Hedwig z 

mamą wujkiem i babcią

                      źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Garnsee  1942 rok

                     źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

     Nadeszła wojna i Paul Sterling został powołany do Wehrmachtu. Mamy zawiadomienie o jego śmierci napisane przez jego dowódcę (porucznik, szef kompani) w dniu 21.9.1942 roku w którym informuje on:  "podoficer Paul Sterling przy ciężkich walkach obronnych na płn.-zach. od Woroneża, wierny swemu sztandarowi w wypełnianiu żołnierskiego obowiązku, poniósł śmierć bohaterską w dniu 12.8.1942 roku". 

    Dalej informują: "został pochowany na cmentarzu bohaterów pułku przy płn.-wsch. drodze wyjściowej miejscowości Federowka w osobnym grobie". Mam też zaświadczenie wydane przez: Niemiecki Urząd d/s zawiadamiania najbliższej rodziny o poległym byłych niemieckich sił zbrojnych. Informują oni, że Paul Sterling służył jako podoficer w 9./Inf.Rgt.694 = Feldpost-Nr 03 727 i poległ 12.8.1942 pod Spasskoje. 

    (Ta jednostka to 9 pułk piechoty, regiment grenadierów. O ile strony internetowe nie kłamią to na podstawie Feldpost 03727 wynika, że to była 7 kompania.)

   Dalej w tym zaświadczeniu podają, że zgon poświadczono urzędowo 2.12.1942 roku w Urzędzie Stanu Cywilnego w Garnsee pod numerem 28/1942 Księgi Zgonów. Zawiadomienie o śmierci Paula  nie dotarło do Helene. Otrzymała je siostra Paula, czyli Ursula i zachowała to w tajemnicy. Do końca życia Helene nie wiedziała o tym i do swej śmierci czekała na powrót męża. 

Dziadek Paul

                               źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

                              źródło: zdjęcie rodzinne Pana Pio tra Rogowskiego

Dziadek podczas pobytu w szpitalu

                                         źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

     Kiedyś czytałem, że sowieci weszli do Garnsee w styczniu 1945 i dlatego tak datowałem śmierć swej babci Helene. Okazuje się z dokumentów, że zmarła pod koniec marca 1945. Być może właśnie wtedy sowieci złupili Garnsee? A może przez to miasteczko przechodziło kilka fal żołnierzy? Co się działo w marcu 1945 w Garnsee? 

     Moja mama miała wtedy już 6 lat i sporo pamięta. Pamięta, że nieco wcześniej uciekali z mamą i bratem na północ. Była ewakuacja bo szły tłumy ludzi. Ich podwiózł ktoś furmanką do Starogardu Gdańskiego. Mama pamięta, że się bała bo co chwilę były wybuchy. Być może bombardowano kolumny uciekinierów a może to strzelała kawaleria. Ja myślę że może próbowali zdążyć na ewakuację słynnym Gustloffem (zatopiony 30 stycznia 1945 roku). 

   Nagle w Starogardzie Gdańskim moja babcia zdecydowała że wracają do Garnsee. Nie wiem dlaczego. Może droga ewakuacji była odcięta, może uznała że nie zdążą? A może liczyła że wróci Paul i postanowiła na niego czekać w domu.

   Wrócili do Garnsee pieszo(!) Kilkadziesiąt kilometrów w zimie, pod ostrzałem, z dwójką małych dzieci. Zamieszkali wtedy u Pana Krugera. Też nie wiem dlaczego. Być może ich dom zniszczono, ograbiono a może ktoś go zajął? Pan Kruger ich przygarnął i dał im do dyspozycji pokój. W jakiś czas potem weszli sowieci. Mama pamięta że mieli karabiny na sznurkach. Było ich około 20-stu. Zgwałcili moją babcię zbiorowo. W nocy mama spała z nią a Horst w osobnym łóżku. Mama pamięta, że Babcia miała poplamione krwią ubranie, krew była na podłodze. Babcia mocno się pociła, zapewne w gorączce. Tej nocy gospodyni obudziła mamę i kazała jej iść do łóżka Horsta mówiąc, że jej mama umarła. Nad ranem, jeszcze przed świtem, przyszli dwaj chłopi i wykopali płytki grób tuż przy ścianie na tyłach budynku gospodarczego. Za domem jest budynek, który pewnie był stajnią i to pod jego murem pochowano Helene.

     Przy tym pogrzebie obecny był gospodarz Kruger, dwaj chłopi, którzy wykopali dół, mama i Horst. Dzieci zostały sierotami, ale chyba nadal mieszkały u Pana Krugera. Pewnego dnia poszły po mleko. Wtedy to ktoś kogo mama się bała i uważała za rzeźnika, zawołał po coś Horsta. Mama została na zewnątrz i czekała. Upływały godziny a Horsta nie było. Wreszcie poszła przed siebie i chyba zabłądziła. Została sama. W jakiś czas potem trafiła do jakiejś kobiety do której przychodzili często mężczyźni. Tam oprócz mamy było jeszcze 3-4 innych dzieci.

    Któregoś dnia był u tej kobiety jakiś wojskowy. Byli mocno pijani. Mama pamięta że miał szerokie wojskowe spodnie, ciemny mundur, czapkę z daszkiem i pistolet w kaburze przy pasie. Mama rozumiała co mówi a on powiedział tej kobiecie, że zastrzeli jedno dziecko i wskazał na mamę. Usłyszała jak odbezpiecza broń. Kobieta mu przeszkodziła a mama uciekła. Schowała się na wielkim polu kapusty. Do dziś się zastanawiamy kto to mógł być. Policjant? Niemiec? Rosjanin?

     Mama myśli, że Niemiec bo tak kojarzy ten mundur i dlatego też, że rozumiała jego mowę, ale mi się wydaje to mało prawdopodobne bo to musiało być już tuż przed samym końcem wojny. Potem mama trafiła do domu starców, gdzie byli i Niemcy i Polacy. Była tam służącą, podającą baseny itp. Przeniesiono ją wreszcie do Kwidzyna  do sierocińca. Mieściło się ono w zamku z katedrą i wielkimi łukami. Prowadziło go wtedy Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Misjonarek. Mama pamięta że siostry co tydzień biły wszystkie dzieci, które musiały w tym celu stać w kolejce, a mamy nigdy nie bito. Dlaczego nie wiadomo. Mam zaświadczenie od sióstr, że w ich rejestrze z roku 1947 pod nr 40 figuruje "Szterling Ruta" a w spisie z 1949/1950 już jej tam nie ma. Nie ma też żadnych dokumentów jak opuściła sierociniec, adopcja itp. W jakiś czas potem adoptowała ją Irena Porajska, która była bezdzietną wdową (jej męża zabili "banderowcy" a ją samą postrzelili i w wyniku tego poroniła) Irena Porajska (będę ją nazywał Babcią) postarała się o fałszywą metrykę, by udawać że Mama jest jej rodzoną córką. Chodziło zapewne o to by mamie nie dokuczano że adoptowana, że sierota lub znajda. Jest to kolejna, długa historia może którą opowiem innym razem. 

   

Ruth Sterling - Elżbieta Porajska 

(obecnie Rogowska)

                                     źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

                                    źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Mama z polską babcią - 

Ireną Porajską

                                     źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

     Mama pamiętała, że miała brata i chciała go za wszelką cenę odszukać i w ogóle ustalić kim jest i skąd pochodzi. Około 1988 roku napisała list do Romana Hrabara, który zajmował się odszukiwaniem (głównie polskich) dzieci zaginionych na wojnie. Po jakimś czasie udało się wreszcie nakłonić Babcię by opowiedziała jak było z tą adopcją i ustalić, że Elżbieta Rogowska przed adopcją nazywała się Ruth Sterling. Pan Hrabar ustalił że Ruth jest poszukiwana przez Niemiecki Czerwony Krzyż i że w Niemczech żyje rodzina Mamy (siostra jej ojca Ursel w Hamburgu oraz brat w Olsbrucken)

    W 1990 roku doszło do spotkania mojej Mamy z bratem. Przyjechał do Krakowa gdzie mieszkamy wraz z siostrą ojca Mamy. To spotkanie po 45 latach stało się głośne w tamtym czasie. Ukazał się reportaż w tv w programie "Zawsze po 21-ej" (do dziś mam to na kasecie video), była audycja radiowa, pisały o tym gazety (mam je do dziś)

     Mama w z bratem pojechali do Gardei (Garnsee) bo Mama pamiętała, gdzie pod osłoną nocy (skrycie) pochowano jej Mamę. Odnaleźli to miejsce. Jest to na podwórku gospodarza o nazwisku Kruger lub Kriger. Mamy zdjęcia z tej wyprawy, z tego miejsca. Na miejscu grobu znajduje się dziś gnojówka po której spacerują kury. Na filmie o którym wspomniałem i na zdjęciach można zobaczyć Mamę zapalającą znicz za Matkę na brzegu gnojówki.

Mama Elżbieta (Ruth) z bratem Horstem

tuż nad "pochówkiem" babci Helene Sterling

1990 rok

                      źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

                                źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

                      źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Mama, wujek i ciocia Ursula Poszler

(siostra dziadka Paula)

                                źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Na poniższym zdjęciu znajdują się:

Tato Piotra Zbigniew (zmarł w tym roku), mama Elżbieta (Ruth), dziennikarka TV (w żółtym), ciocia Ursula i wujek Horst

                                źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Podwórze , dom i zabudowania gospodarcze

przy których została pochowana Helene Sterling

                                źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

Zdjęcie całego domu od strony drogi

                       źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

       Ciekawostką jest że brat mamy Horst był w Polsce aż do 1957 roku. Co się z nim działo w czasie wojny po śmierci Helene i potem w Polsce nie chciał mówić. Musiały to być bardzo przykre doświadczenia. Powiedział tylko, że wysłano go jako robotnika do budowy Nowej Huty. W 1957 roku odnalazła go tu Ursula (siostra Paula Sterlinga) za pośrednictwem Niemieckiego Czerwonego Krzyża. 

Wujek Horst Sterling

                                    źródło: zdjęcie rodzinne Pana Piotra Rogowskiego

       Dodam jeszcze że gdy w 1990 roku mama i Horst byli w Gardei to kobieta mieszkająca w domu Pana Krugera wskazała drzewko na terenie posesji pod którym zostały zakopane w tamtym czasie dwie osoby. Wiem, że byli to Niemcy. 

   (...) Pytał mnie Pan czy chciałbym przenieść kości Helene Golembiewski na cmentarz? Chciałbym i to bardzo, ale wiem że mnie to przerasta. Nie stać mnie na to po prostu. Dziwię się mojej mamie i jej bratu, że nie zajęli się tym w 1990 roku. Nie rozumiem dlaczego uznali, że ma tam pozostać. Mama mówi "a po co zakłócać spokój zmarłej", "tam już pewnie nic z niej nie zostało" itp. A ja uważam że trzeba to zrobić, ale zwyczajnie brak mi pieniędzy by to przeprowadzić (...)

     Po przeczytaniu tej historii niezwykle się wzruszyłem. Sam mam dwójkę małych dzieci w wieku 7 i 1,5 roku. Przez chwile sobie pomyślałem, o Boże co to by było gdyby moje dwa małe skarby spotkał taki los? Faktem jest przecież, że to Niemcy (III Rzesza nazistowska) zaczęli II Wojnę Światową i popełniali tak samo wiele zbrodni. Nawet użyję słów znanego niemieckiego publicysty pochodzenia żydowskiego Ralpha Giordano: Bez zbrodni popełnionych przez Niemców, nie byłoby zbrodni popełnionych na Niemcach, ale chyba każdy kto ma sumienie nie przejdzie obojętnie obok takiej tragedii. Tym bardziej, że chodzi tu głównie o   dzieci, które nie miały na nic wpływu.

   Garnsee (Gardeja) niewielkie miasteczko przygraniczne (do września 1939 roku), zostało zajęte przez sowietów 26.01.1945 roku. Jeszcze przez wiele miesięcy wojska sowieckie przewijały się przez Gardeję, która znajdowała się w połowie drogi między Grudziądzem (Graudenz) a Kwidzynem (Marienwerder).  Przewożono przez nią rannych żołnierzy z Grudziądza gdzie toczyły się ciężkie walki do Kwidzyna, w którym czerwonoarmiści utworzyli w opustoszałym mieście sieć szpitali wojskowych. Na terenie powiatu kwidzyńskiego Armia Czerwona przebywała do jesieni 1946 roku. W wyniku  walk  o miasto Garnsee zniszczeniu w ok. 80 % uległa zabudowa  mieszkaniowo-usługowa, której nigdy nie odbudowano. Skutkiem takiego stanu rzeczy było zawieszenie praw miejskich.

Garnsee

Widok na Markt (Rynek)

przed 1945 rokiem

                      źródło: zbiory prywatne

Garnsee

widok na drogę wlotową od strony 

Marienwerder

                     źródło: zbiory prywatne

Garnsee

widok na zabudowania i 

jedno ze skrzyżowań dróg

przed 1945 rokiem

                     źródło: "Bildband  Stadt und Kreis Marienwerder"

                                             zbiory prywatne

Podobne ujęcie jak wyżej tylko

już po zajęciu miasta przez sowietów w 1945 r.

Fragment ocalałej zabudowy, w tle po 

lewej widać dwa zgliszcza domów

                     źródło: www.rgakfd.ru

      Bazując na informacjach od Pana Piotra postanowiłem odnaleźć dom przy którym została pochowana Pani Helene Sterling.  Nazwisko Krüger  w Garnsee było dosyć popularne. Kilka rodzin posługiwało się tym nazwiskiem, nie które były ze sobą spokrewnione. Na poniższym planie Garnsee są podpisane dwa domy nazwiskiem Krüger, ale niestety umiejscowienie nie pasuje do fotografii od Pana Piotra. 

Plan Garnsee

                               źródło: "Kleine Weichsel Zeitung"

                                                           zbiory prywatne

 Nie pozostało mi nic innego jak znaleźć charakterystyczne punkty  na zdjęciach i wyruszyć w teren.    Po niespełna półgodzinnych poszukiwaniach na obrzeżach Gardei (dawniej Garnseedorf) ukazał się moim oczom dom. Był w pół otynkowany, ale to ten sam dom ze zdjęcia. Budynki gospodarcze zostały jakiś czas temu rozebrane i obecnie te miejsce jest porośnięte krzakami. Co widać poniżej...

                     źródło: zbiory prywatne

                     źródło: zbiory prywatne

     Pięknym zakończeniem tej niesamowitej historii rodzinnej byłoby przeprowadzenie ekshumacji i ponownego pochówku, ale już na cmentarzu. Nie ukrywam, iż pewne kroki w tym kierunki zostały przeze mnie poczynione, ale nie piszę o tym teraz aby nie zapeszać. Byłby to symboliczny gest skierowany do wszystkich ludzi zamieszkujących te ziemie przed 1945 rokiem, których dotknęła podobna tragedia.

     Sowieci wzięli krwawy odwet na ludności cywilnej na zajętych terenach Rzeszy, między innymi w Prusach. Przykładem może być wieś Nemmersdorf, która stała się symbolem takich wydarzeń. Podobnych historii zapewne było dużo więcej. Sam zetknąłem się jeszcze z innymi, ale nigdy z taką samą jak ta powyższa. Nie dawno ukazał się film produkcji polskiej pt. Róża z doborową obsadą. Pokazuje los Mazurów, jaki ich spotkał po wejściu Armii Czerwonej na tereny Prus Wschodnich. Niektóre sceny są bardzo drastyczne, ale doskonale oddają to przez co przeszła miejscowa ludność od czasu przejścia frontu do wysiedleń. Wszystkim zainteresowanym gorąco polecam. Podobnie było i w Naszych okolicach. Oprócz gwałtów, mordów, rabunków czy podpaleń w Górkach powstał obóz pracy dla Niemców, który działał ok. 2.5 roku do czasu pierwszych wysiedleń.  Ponadto wielu Niemców (kobiet i mężczyzn) wysłano na Sybir na okres kilku lat ciężkich robót. Należy tu też wspomnieć o samej ewakuacji -ucieczce, podczas której poniosły śmierć tysiące cywilów. W zasadzie wydarzenie to  zasługuje na oddzielny temat.

  Po zakończeniu II wojny światowej ok. 11 milionów dzieci zostało sierotami. A ile poniosło śmierć?! Dużo się mówi, że każda wojna jest zła i okrutna. Są to stwierdzenia ogólne, między innymi takie historie jak powyższa docierają do ludzkiej świadomości. Uważam, że o takich wydarzeniach powinno się mówić, pisać i pokazywać jak najwięcej. Mają być przestrogą dla następnych pokoleń.

P.S.

Składam serdeczne podziękowania, a zarazem

pozdrowienia dla Pana Piotra Rogowskiego  za 

wyrażenie zgody na opublikowanie listu.


Tekst opublikowany:
Ł. Rzepczyński, Żywe wspomnienia, [w:] Prowincja, Kwartalnik Społeczno Kulturalny Dolnego Powiśla i Żuław, red. L. Sarnowski i J. Ryszkowski, Sztum 2013, nr 4, s. 62-68.

   

Życzenia Świąteczne 2012

   Korzystając z okazji chciałbym życzyć radosnych świąt Bożego Narodzenia, rychłego spełnienia każdego marzenia. Ciepła, wiary i życzliwości Wszystkim odwiedzającym i czytającym... 

Łukasz Rzepczyński - autor bloga :-)

                                źródło: zbiory prywatne

Powyższa Szopka Betlejemska mogła zdobić domy lub mieszkania przedwojennych mieszkańców Kwidzyna w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Została zakupiona w księgarni Franz Böhnke Inhaber Richard Gründer, która mieściła się przy Markt 13 (Rynek).

Reklamowa etykieta na odwrocie Szopki

                                źródło: zbiory prywatne